Fræðsluefni

Hunangsbý – undraheimur býflugnanna

Býflugur eru ótrúleg skordýr – skipulagðar, duglegar og sameinaðar í því að safna gulli náttúrunnar: hunangi. Á íslensku er orðið býfluga stundum notað um humlur, en það er misskilningur. Humlur lifa allt öðru lífi og safna ekki hunangi, þó þær séu bæði loðnar og vinsælar í blómabeðum landsins. Þær eru þó ekki sama skepnan og hið sanna hunangsbý.

Samkvæmt Náttúrufræðistofnun Íslands og skordýrafræðingnum Erling Ólafssyni ættum við að kalla þessar hunangssöfnunarkonur hunangsbý. Í Skordýrabók Fjölva eru þær nefndar alibýflugur, og tegundin sem við notum hér á landi heitir Apis mellifera Buckfast. Hún er blíðlynd, dugleg og hefur sannað sig í íslensku veðurfari – rétt eins og þrautseigt fólk okkar.

Í einu býflugnabúi ríkir skipulag og samvinna sem margur stjórnsýslumaður gæti öfundað. Þar býr ein drottning, ásamt 40–60 þúsund þernum og druntum. Drottningin er hjarta búsins – hún getur lifað í allt að átta ár og verpt um 2.000 eggjum á dag við elstu skilyrði.

Þernurnar, ófrjóu kvenflugurnar, halda samfélaginu gangandi. Þær sjá um allt frá hreinsun og fóðrun ungviðs til hunangssöfnunar og öryggisgæslu. Þær eru verkakonur náttúrunnar, trúræknar drottningunni og þrautseigar við hvert verkefni.

Druntarnir, karlflugurnar, hafa aðeins eitt hlutverk: að frjóvga drottningu. Þeir eru stærri, dálítið hægari – og deyja eftir eðlunina. Að hausti meina þernurnar þeim aðgang að búinu, og þá tekur kuldinn við.

Hvort ung býfluga verður drottning eða þerna ræðst af því hvaða fæðu hún fær fyrstu dagana eftir klak – dæmi um undraverða epigenetíska stjórn náttúrunnar.

Drottningin þarf aðeins 16 daga frá eggi til klaks, þerna 21 og druntur 24. Þegar ný drottning klekst úr drottningahólfi sínu líða um tvær vikur þar til hún fer í sitt eina eðlunarflug. Þar frjóvgast hún af allt að 20 druntum, sem leggja líf sitt í verkið.

Eftir eðlunina fóðra þernurnar hana á drottningarhunangi, sérstökum kraftfóðri sem gerir hana frjósama og lífseiga. Í gegnum ævina getur hún verpt allt að hálfri milljón eggja – ef allt gengur eins og best verður á kosið.

Líf þernunnar hefst í hreingerningunni: hún skrúbbar vaxhólf og undirbýr þau fyrir ný egg. Eftir nokkra daga tekur hún að fóðra ungviðið og síðar að safna nektar og frjókornum. Með aldrinum breytast störf hennar – ungu þernurnar vinna inni, eldri fljúga út í söfnun fæðu.

Sumar verða verðir búsins, sem verja innganginn fyrir geitungum og óboðnum gestum. Aðrar verða leitarflugur eða skátar, sem fljúga út í leit að blómaríkum svæðum. Þegar þær finna gnægð nektar snúa þær heim og dansa hinn fræga býflugnadans, sem leiðbeinir systrum (hálf-) hennar nákvæmlega hvar „gullið fljótandi“ er að finna.